طراحی برای تمدنی که مالکیت را پشت‌سر گذاشته
چشم‌انداز 2100: تمدن‌های بی‌مالک
در سال 2100، برخی جوامع از مفهوم مالکیت فردی عبور کرده‌اند.
در این تمدن‌ها، اشیاء نه به افراد، بلکه به اکوسیستم‌ها تعلق دارند. این تمدن‌ها با مدل‌هایی چون «اشتراک دائم»، «استفاده بر اساس نیاز»، و «چرخش منابع» اداره می‌شوند.
منابع محدود زمین، پیشرفت مدل‌های اشتراکی، و نگاه جدید به مصرف، باعث شده که داشتن، جای خودش را به دسترسی موقتی، چرخش و مسئولیت جمعی بدهد.
در چنین جهانی، خرید و فروش کمتر معنا دارد. مهم نیست “چی مال کیه”، مهم این است که “چی داره به کی خدمت می‌کنه و چطوری.”
در جهانی که هیچ‌کس چیزی را برای خودش نمی‌خواهد، طراح چه چیزی طراحی می‌کند؟
طراحی محصول برای جوامع بی‌مالک یعنی چه؟
اگر مردم دیگر چیزی را برای خودشان نمی‌خواهند،
طراح دیگر برای مالک نمی‌سازد، بلکه برای “جریان” می‌سازد: جریان استفاده، بازیافت، تحول.
ویژگی‌های چنین طراحی‌ای:
- محصولات چرخشی و سیال (Circular & Fluid):
از ابتدا طراحی شده‌اند تا مدام بین افراد و مکان‌ها جابجا شوند. بدون نیاز به شخصی‌سازی افراطی.محصول نباید بیش‌ازحد شخصی‌سازی شود. بلکه باید قابلیت بی‌طرفی داشته باشد، تا هر کاربر حس نکند آن مال دیگری‌ست. - حذف رد پای مالک (De-Personalized Utility):
محصول بدون امضای یک فرد یا سلیقه‌ی خاص، طوری که هرکس حس کند می‌تواند آن را “برای لحظه‌ای” داشته باشد. - طراحی برای پایان (Designed to End Gracefully):
محصولات به‌جای این‌که تا ابد باقی بمانند، برای فروپاشی یا تبدیل طراحی می‌شوند. مثلاً لباسی که پس از ۳ بار استفاده، خاک می‌شود.محصول باید قابل فروپاشی باشد؛ نه صرفاً مقاوم، بلکه در پایان چرخه عمرش نقشی مثبت ایفا کند. - استفاده‌پذیری لحظه‌ای (Momentary Affordance):
به‌جای تمرکز روی دارا بودن، تمرکز روی خدمت‌رسانی لحظه‌ای: مثلاً دوچرخه‌ای که فقط تا انتهای خیابان لازم داری.
مثال‌هایی از محصولات احتمالی
| حوزه | نمونه طراحی در تمدن بی‌مالک |
|---|---|
| مبلمان | ماژول‌های نشیمن قابل اتصال که با حرکت هوا جابجا می‌شوند، نه با تصمیم صاحب‌خانه |
| پوشاک | لباس‌های هوشمند با تاریخ انقضا، ساخته از فیبرهای زیست‌تجزیه‌پذیر |
| ابزار خانگی | وسایلی که بعد از هر ۲۰ بار استفاده به ایستگاه بازسازی تحویل داده می‌شوند |
| وسایل دیجیتال | دستگاه‌هایی بدون فضای شخصی؛ با حافظه ابری اشتراکی و حذف رد پای کاربر |
| بسته‌بندی | جعبه‌هایی که بعد از تحویل، خودشون به خاک یا غذا تبدیل می‌شن |
حرفه‌ای: تغییر نقش طراح محصول
جمع‌بندی
در جهانی که “داشتن” مهم نیست، طراحی به سمت سیالیت، اشتراک و چرخه‌پذیری می‌رود.
محصول دیگر «متعلق به کسی» نیست، بلکه «در خدمت همه» است.
طراح آینده‌نگر در سال 2100 این سؤال را می‌پرسد:
چگونه چیزی بسازم که حتی اگر هیچ‌کس نخواهد مالکش باشد، باز هم به کار بیاید، دوام بیاورد و تبدیل شود؟